თეირანელი მეხორცეს დასასრული - რას მოიტანს ირანის პრეზიდენტის სიკვდილი?

2024-05-20 21:25:18, 541 ნახვა

მსოფლიო

ირანის 63 წლის პრეზიდენტის იბრაჰიმ რაისის ავიაკატასტროფაში გარდაცვალება არც ამ ქვეყანას და არც იქ მმართველ რეჟიმს უახლოეს მომავალში არ შეცვლის. პრეზიდენტს არ აქვს მნიშვნელოვანი ძალაუფლება ირანში, რომელსაც 1989 წლიდან ხელმძღვანელობს უზენაესი ლიდერი, დიდი აიათოლა ალი ხამენეი. თუმცა, სწორედ რაისი ითვლებოდა ახალი უზენაესი ლიდერის პოსტის მთავარ კანდიდატად, ძალიან ძველი და ძალიან ავადმყოფი ხამენეის შესაძლო მემკვიდრედ.

რაისი 19 მაისს ირანის აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის პროვინციაში ვერტმფრენის ჩამოვარდნისას დაიღუპა ირანის საგარეო საქმეთა მინისტრ ჰოსეინ ამირ აბდოლაჰიანთან, აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის პროვინციის გუბერნატორ მალიქ რაჰმეტთან და თავრიზის პროვინციის აიათოლა ალი ჰაშიმთან ერთად. ასევე დაიღუპა ეკიპაჟის ოთხი წევრი.
ირანის დელეგაცია აზერბაიჯანიდან ბრუნდებოდა, სადაც იბრაჰიმ რაისიმ და აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ორი ქვეყნის საზღვარზე მდინარე არაქსზე კაშხალი გახსნეს. ირანის პრეზიდენტის ავტოკოლონაში სულ სამი ვერტმფრენი იმყოფებოდა, მათგან ორი უვნებლად დაეშვა. შორეულ მთიან და ტყიან ტერიტორიაზე დაკარგული ვერტმფრენის ძებნა გართულდა წვიმისა და ნისლის გამო. ირანელმა ანონიმურმა ოფიციალურმა პირმა როიტერს განუცხადა, რომ შვეულმფრენი ავარიის დროს მთლიანად დაიწვა. მოგვიანებით გამოჩნდა ფოტოები, რომლებმაც დაადასტურა, რომ მანქანას მხოლოდ კუდის მონაკვეთი დარჩა.
რაისის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით ირანის მთავრობამ განცხადება გაავრცელა, რომელშიც დაარწმუნა, რომ „პატივისა და სამსახურის გზა“ გაგრძელდება და ქვეყნის მმართველობაში „არ იქნება მცირედი დარღვევა“. ირანის მთავრობის სხდომაზე რაისის მიერ დაკავებულ სკამზე სამგლოვიარო ლენტი გამოჩნდა. ირანის სახელმწიფო ტელევიზიამ შეწყვიტა რეგულარული მაუწყებლობა, გაუქმდა ფეხბურთის მატჩები და სხვა გასართობი ღონისძიებები. თეირანის საფონდო ბირჟამ ვაჭრობა რამდენიმე დღით შეაჩერა. 50 დღეში ირანში ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნები უნდა ჩატარდეს. ახლა პრეზიდენტის პოსტს, როგორც ჩანს, გარკვეული დროით დაიკავებს 68 წლის მოჰამად მოხბერი, "პირველი ვიცე პრეზიდენტი".

ისრაელში რაისის სიკვდილში რაიმე მონაწილეობა მაშინვე უარყვეს. "ეს ჩვენ არ ვართ", - ციტირებს Reuters უსახელო ისრაელის ოფიციალური პირის განცხადებას. რაისი ცნობილი იყო, როგორც ისრაელის შეურიგებელი მტერი, რომლის არსებობის უფლებას თეირანი არ ცნობს. ირანი მხარს უჭერს ისრაელთან ომში მყოფ რადიკალურ ისლამისტურ დაჯგუფებებს. აპრილში ირანმა დაიწყო უპრეცედენტო დარტყმა პირდაპირ ისრაელში, გასროლა ასობით თვითმფრინავი და რაკეტა, სავარაუდოდ, სირიაში ირანელი სამხედრო ოფიცრის მკვლელობის საპასუხოდ. თვითმფრინავების და რაკეტების დიდი უმრავლესობა ჩამოაგდეს ისრაელმა და მისმა მოკავშირეებმა.

პალესტინის დაჯგუფება ჰამასმა, რომელიც ებრძვის ისრაელს (აღიარებულია ტერორისტად აშშ-სა და ევროკავშირში), ლიბანის რადიკალმა დაჯგუფება ჰეზბოლაჰმა, ჰუტისებმა, რომლებიც აკონტროლებენ იემენის დედაქალაქს და სხვა პროირანულ დაჯგუფებებს ახლო აღმოსავლეთში. რაისის სიკვდილი. ლიბანში, ისევე როგორც ირანის მეზობელ პაკისტანში, სამდღიანი გლოვაა გამოცხადებული.

რუსეთის ლიდერებმა ასევე მწუხარება გამოთქვეს იბრაჰიმ რაისის გარდაცვალების გამო. პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა განაცხადა, რომ ის „ყოველთვის შეინარჩუნებს რაისის ყველაზე ტკბილ ხსოვნას“ და მას „რუსეთის ნამდვილი მეგობარი“ უწოდა. დაახლოებით იგივე თქვა რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა. პრეზიდენტი რაისი და ირანის საგარეო საქმეთა მინისტრი აბდოლაჰიანი „რუსეთში ყოველთვის იყვნენ ცნობილი, როგორც ნამდვილი მეგობრები“, თქვა მან. რაისს ბელორუსის პრეზიდენტმა ალექსანდრე ლუკაშენკომ ასევე უწოდა "ბელორუსის მეგობარი". სამძიმარი გამოთქვეს სხვა ქვეყნების ლიდერებმა, რომლებსაც აქვთ ანტიდასავლური პოზიციები ირანთან ახლოს საერთაშორისო ასპარეზზე, როგორიცაა სირია და ვენესუელა. ჩინეთმა, ჩინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის ვანგ იის პირით, გამოთქვა "ღრმა მწუხარება". მწუხარება გამოთქვეს ირანის მეზობლებმაც: თურქეთი, აზერბაიჯანი, სომხეთი, ერაყი.

ირანის ისლამური რესპუბლიკა არის "velay-e faqih", "უზენაესი იურისტისა და თეოლოგის სახელმწიფო" (რომელიც მთლად ზუსტად არ ითარგმნება უცხო ენებზე, როგორც "ისლამური რესპუბლიკა"). ირანის პრეზიდენტი არის მხოლოდ უმაღლესი არჩეული თანამდებობის პირი და აღმასრულებელი შტოს ხელმძღვანელი, მაგრამ სინამდვილეში არის რაღაც სუსტი მინისტრთა კაბინეტის ხელმძღვანელი დიქტატორის ქვეშ, ადამიანი, რომელიც ზედამხედველობს ეკონომიკას და ხელს აწერს საერთაშორისო ხელშეკრულებებს ქვეყანაში, რომელიც უკვე იყო. მთლიანად 35 წლის განმავლობაში მართავდა უზენაესი ლიდერი და დიდი აიათოლა, 85 წლის ალი ხამენეი.

ხამენეის და რელიგიურ ადმინისტრაციას, რომელსაც ის ხელმძღვანელობს, აქვთ აბსოლუტური ძალაუფლება ცხოვრების ყველა სფეროში, საგარეო პოლიტიკიდან და ეკონომიკიდან დაწყებული სასამართლოებით, მედიით, უშიშროების ძალებით და ირანის სხვა სამთავრობო სისტემებით და ასევე იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებებს ყველაფრის შედეგების აღიარებასთან დაკავშირებით. არჩევნები და ყველა მაღალი თანამდებობის პირის დანიშვნა და გათავისუფლება. ირანი უნიკალური თეოკრატიაა, ერთგვარი ეკლესია-სახელმწიფო (რომელიც, სხვათა შორის, შიიტების მნიშვნელოვანი ნაწილის თვალთახედვით ერესად ითვლება).

ისლამს, მათ შორის მის დომინანტურ ფილიალს ირანში, შიიზმს, არ გააჩნია ეკლესიის ინსტიტუტი. რამდენიმე წლის წინ ირანის სახელმწიფომ სცადა მისი შექმნა. თეირანში ერთ-ერთ პარასკევის ლოცვაზე აიათოლა აჰმად ხათამიმ, ასევე ქვეყნის ერთ-ერთმა უმაღლესმა სასულიერო პირმა, ექსპერტთა საბჭოს წევრმა, თქვა: „თუ ვალი-ე ფაქიჰმა (ანუ ხამენეი, „მფარველი- თეოლოგი“, უზენაესი ლიდერი, ან „რაჰბარი“) იღებს გადაწყვეტილებას და ვიღაც არ იღებს მას, ეს არღვევს ღვთის გადაწყვეტილებას“.

ირანს ემუქრება გაღრმავება და მძიმე ეკონომიკური კრიზისი, რომელიც ნაწილობრივ გამოწვეულია დასავლეთის მკაცრი სანქციებით, მაგრამ ძირითადად ხელისუფლების წარუმატებელი ეკონომიკური პოლიტიკით, გავრცელებული ბიუროკრატიითა და კორუფციით. ინფლაცია, ოფიციალური მონაცემებით, 50 პროცენტს აღწევს, მაგრამ დიდი ალბათობით, გაცილებით მაღალია. სურსათის ფასები ირანში მუდმივად და სწრაფად იზრდება.

"რაჰბარი" ალი ხამენეი უკვე ძალიან ბებერია, ამბობენ, რომ ის პროსტატის კიბოთი კვდება და ახალი უზენაესი ლიდერისთვის ძალაუფლების ერთგვარი გადაცემა გარდაუვალია. გარდაცვლილი იბრაჰიმ რაისი, სამხედრო და კონსერვატიული სასულიერო პირების ბლოკის მკაცრი წარმომადგენელი, რომელიც პრეზიდენტი 2021 წელს გახდა, რა თქმა უნდა ითვლებოდა ხამენეის ფავორიტად და მასთან ძალიან დაახლოებულ ადამიანად. ერთ დროს, თავად ალი ხამენეი გახდა უზენაესი ლიდერი, რომელიც მანამდე პრეზიდენტის პოსტს იკავებდა, 1989 წელს. ზოგადი მოსაზრებით, დღევანდელ ირანში ეს პოსტი ერთგვარი პლაცდარმია "რაჰბარის" პოზიციაზე ნახტომისთვის.

იბრაჰიმ რაისი იყო ულტრა-რელიგიური სასულიერო პირი, რომელსაც სძულდა ყველაფერი "დასავლური", მომხრე მამაკაცის მაქსიმალური სრული განცალკევებისა ქალებისგან, როგორც სამსახურში, ასევე საზოგადოებრივ ადგილებში, და ზოგადად რელიგიის როლის რადიკალურად გაძლიერების საშინაო და უცხო ქვეყნებში. პოლიტიკა, ისევე როგორც „სეიდი“, ანუ ადამიანი, რომელიც, შიიტური ტრადიციების მიხედვით, უშუალოდ წინასწარმეტყველ მუჰამედისგან წარმოიშვა.

გარდაცვლილი ირანის პრეზიდენტი, თეოლოგი და იურისტი, ასევე ცნობილი იყო, როგორც უბრალოდ ძალიან სასტიკი ადამიანი. მისი კარიერა მთელი ცხოვრების მანძილზე სამართალდამცავ ორგანოებთან იყო დაკავშირებული. ის იყო თეირანის მთავარი პროკურორი, შემდეგ ირანის მთავარი პროკურორი. მისი კრიტიკოსები ირანში და მის ფარგლებს გარეთ გამუდმებით იხსენებენ მის პასუხისმგებლობას ძალიან მძიმე დანაშაულებებზე, კერძოდ, 1988 წელს რეჟიმის მოწინააღმდეგეების მასობრივ სიკვდილით დასჯაზე (რისთვისაც რაისიმ მიიღო მეტსახელი "თეირანის ჯალათი").

იბრაჰიმ რაისი ასევე პასუხისმგებელი იყო, როგორც საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაციები იხსენებენ, 2009 წლის მასობრივი საპროტესტო აქციების რამდენიმე ათასი მონაწილესთვის გამოტანილი სასიკვდილო განაჩენი, რომელიც მოხდა მაშინდელი საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, რომელიც მოიგო მაჰმუდ აჰმადინეჟადმა. მისი მმართველობის ორ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ირანში რეპრესიების მასშტაბები უფრო ფართო და აშკარა გახდა და ამ რეპრესიების გამოყენება უფრო სასტიკი და პირდაპირი გახდა.

ავტორი: ირაკლი მანაგაძე , ექსპრესნიუსის რეპორტიორი 2009 წლიდან